ΚΛΕΙΔΙΑ της ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ
Υπάρχουν ορισμένα
«κλειδιά» που θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε εύκολα τον τρόπο με τον οποίο
λειτουργεί η ελληνική γλώσσα.
ΡΗΜΑ ο βασιλιάς της πρότασης.
Ο κυρίαρχος, ο βασιλιάς,
αυτός γύρω από τον οποίον χτίζεται κάθε πρόταση είναι το ΡΗΜΑ.
Ρήματα είναι οι λέξεις
που δείχνουν ότι κάποιος κάτι κάνει (ενεργεί) ή παθαίνει, ή βρίσκεται σε μία
κατάσταση.
σηκώνω, τρέχω (ενέργεια)
χτενίζομαι, ντύνομαι
(παθαίνω)
πεινάω, κοιμάμαι
(βρίσκομαι σε μία κατάσταση)
Πώς μπορούμε να
αναγνωρίσουμε το ρήμα σε μία πρόταση;
Είναι η κλιτή λέξη που έχει πρόσωπα ή αλλιώς ταιριάζει με τις προσωπικές
αντωνυμίες (εγώ, εσύ, αυτός-ή-ό, εμείς, εσείς, αυτοί-ές-ά).
Παράδειγμα:
Ένα κοπάδι δελφινιών
κολυμπούσε δίπλα στο πλοίο. Τα παιδιά
ενθουσιάστηκαν με τα κόλπα και τα παιχνίδια των δελφινιών και όλη την ώρα
γελούσαν και φώναζαν. Εγώ έβγαζα
συνέχεια φωτογραφίες.
Τα ρήματα των προτάσεων
αυτών είναι: κολυμπούσε (αυτό), ενθουσιάστηκαν (αυτά), γελούσαν (αυτά), φώναζαν
(αυτά), έβγαζα (εγώ).
Αν αφαιρέσουμε το ρήμα
από μία πρόταση τότε δεν μπορούμε να καταλάβουμε τι θέλει να πει, είναι ασαφής
και ακατανόητη.
Παράδειγμα:
Εγώ …………………. βιβλία.
Εδώ αφαιρέθηκε το
ρήμα. Έτσι δεν μπορεί κανείς να
καταλάβει τι θέλει να πει η πρόταση. Θα
μπορούσε να εννοεί ότι:
…διάβαζα βιβλία… ή
…αγόραζα βιβλία… ή …τακτοποιούσα βιβλία… ή …έγραφα βιβλία…
Βέβαια σε πολλές
περιπτώσεις το ρήμα λείπει είτε γιατί το αναφέραμε σε μία προηγούμενη πρόταση,
είτε γιατί εννοείται εύκολα.
- Ποιοι ήρθαν στη γιορτή
σου; (ρήμα = ήρθαν)
- Ο Κώστας, ο Γιώργος, η Μαρίνα και οι συμμαθητές
μου. (δεν υπάρχει ρήμα γιατί αναφέρεται στην προηγούμενη πρόταση)
- Καλή όρεξη! (εννοείται το ρήμα εύχομαι)
Μόλις βάλουμε το ρήμα
στην πρόταση όλες οι άλλες κλιτές λέξεις προσαρμόζονται στο ρήμα. Εάν αλλάξουμε το ρήμα τότε αλλάζουν και
αυτές.
Ένα δελφίνι έσωσε τον Αρίωνα Ο Αρίων σώθηκε από ένα δελφίνι.
(έσωσε-σώθηκε)
Βλέπουμε τις αλλαγές στις
λέξεις της πρότασης.
Αλλάξτε το ρήμα έσωσε με τα ρήματα: τρόμαξε, χαιρέτησε, είδε, άκουσε, έφαγε,
κυνήγησε, δάγκωσε κλπ και δείτε πόσο μεγάλη είναι η αλλαγή στο νόημα.
Οι χρόνοι των ρημάτων
Υπάρχουν οκτώ χρόνοι του
ρήματος. Οι χρόνοι δείχνουν πότε έγινε
αυτό που λέει το ρήμα (παρόν, παρελθόν, μέλλον), πόσο κράτησε αυτό (λίγο,
πολύ), πόσες φορές έγινε (μία φορά, συνέχεια) κλπ.
Πώς σχηματίζονται οι χρόνοι των ρημάτων
Πρώτα απ’ όλα να
ξεκαθαρίσουμε ότι υπάρχουν:
-
Δύο (2)
χρόνοι για το παρόν (τώρα) και αυτοί είναι ο Ενεστώτας και ο Παρακείμενος.
-
Τρεις (3)
χρόνοι για το παρελθόν (πριν) και αυτοί είναι ο Αόριστος, ο Παρατατικός και ο
Υπερσυντέλικος
-
Τρεις (3)
χρόνοι για το μέλλον (ύστερα, μετά) και αυτοί είναι ο Στιγμιαίος Μέλλοντας, ο
Εξακολουθητικός Μέλλοντας και ο Συντελεσμένος Μέλλοντας.
Οι χρόνοι του ρήματος τρέχω
Ενεστώτας
|
τρέχω
|
παρόν
|
Παρακείμενος
|
έχω τρέξει
|
|
Αόριστος
|
έτρεξα
|
παρελθόν
|
Παρατατικός
|
έτρεχα
|
|
Υπερσυντέλικος
|
είχα τρέξει
|
|
Στιγμιαίος Μέλλοντας
|
θα τρέξω
|
μέλλον
|
Εξακολουθητικός
Μέλλοντας
|
θα τρέχω
|
|
Συντελεσμένος Μέλλοντας
|
θα έχω τρέξει
|
Ποια κλειδιά μπορούμε να
βρούμε κοιτάζοντας αυτόν τον πίνακα;
-
Ο Ενεστώτας
(τρέχω) σχηματίζει και τον Εξακολουθητικό Μέλλοντα (θα τρέχω) βάζοντας μόνο το
μόριο “θα”.
-
Ο Ενεστώτας
(τρέχω) σχηματίζει και
τον Παρατατικό (έτρεχα).
Ενεστώτας
|
τρέχω
|
Εξακολουθητικός
Μέλλοντας
|
θα τρέχω
|
Παρατατικός
|
έτρεχα
|
-
Ο Αόριστος
(έτρεξα) σχηματίζει τον
Στιγμιαίο Μέλλοντα (θα τρέξω).
Αόριστος
|
έτρεξα
|
Στιγμιαίος Μέλλοντας
|
θα τρέξω
|
-
Όλοι οι
Μέλλοντες (Στιγμιαίος, Εξακολουθητικός και Συντελεσμένος) έχουν οπωσδήποτε το
μόριο “θα”.
Στιγμιαίος Μέλλοντας
|
θα τρέξω
|
Εξακολουθητικός
Μέλλοντας
|
θα τρέχω
|
Συντελεσμένος Μέλλοντας
|
θα έχω τρέξει
|
-
Οι χρόνοι με
τις δυσκολότερες ονομασίες (Παρακείμενος, Υπερσυντέλικος, Συντελεσμένος
Μέλλοντας) είναι και οι πιο εύκολοι αρκεί να βάλουμε το σωστό βοηθητικό ρήμα (έχω, είχα, θα έχω) και την άκλιτη μορφή
του ρήματος (απαρέμφατο) “τρέξει”.
Παρακείμενος
|
έχω τρέξει
|
Υπερσυντέλικος
|
είχα τρέξει
|
Συντελεσμένος Μέλλοντας
|
θα έχω τρέξει
|
